In het vakgebied duurzame inzetbaarheid en vitaliteit is er voornamelijk aandacht geweest voor de directe impact van stress op prestaties van individuen en gezocht naar bijpassende curatieve interventies. Dat wil zeggen interventies die ingezet worden wanneer iemand overspannen is of al uit is gevallen. Wij stellen dat het bevorderen van mentale veerkracht een combinatie van interventies met een preventief karakter moet zijn.
De impact van stress en het belang van vitaliteit voor het individu
Waar komt stress vandaan? Om die vraag te beantwoorden gaan we terug naar de kern: ons brein. De wil om te overleven is de grootste drijfveer van ons brein. Alles wat met overleving te maken heeft, krijgt prioriteit in het complexe web van neuronen. Stress vloeit voort uit die focus op overleving. Zodra er gevaar dreigt, gaat er een signaal naar ons brein: ‘opletten!’ Dit signaal is de stressrespons. Het resultaat: het zenuwstelsel komt in staat van alertheid, de zintuigen staan op scherp, de spieren spannen zich samen en de snelheid van handelen neemt toe (Juster, et al 2011).
Negatieve gevoelens als frustratie, irritatie en onzekerheid zorgen ervoor dat ons lichaam zich mobiliseert voor gevaar. Het brein neemt deze ervaring van negatieve gevoelens en de bijbehorende staat van alertheid mee door deze op te slaan in de amygdala. De amygdala is het deel in het brein dat verantwoordelijk is voor het aansturen en verwerken van verschillende emoties. Door het opslaan van een negatieve ervaring, wordt de amygdala gevoeliger. Zo zullen we de volgende keer, wanneer hetzelfde ‘gevaar’ dreigt, nóg sneller reageren.
Deze scherpere afstelling kan leiden tot een negatieve spiraal, met als gevolg lagere veerkracht, vitaliteit en bevlogenheid (NEV, 2019; Frederickson, 2013). Hoe werkt dat precies? Door stress worden onze gedachten minder gestructureerd, worden we sneller negatief en raken we in een staat met een te hoog energieniveau. Dit komt door corticale inhibitie, ofwel remming van de hersenschors (Hamburger & Bergsma, 2018). Wanneer dit fenomeen optreedt, gaat er minder bloed naar het deel in onze hersenen dat zorgt voor ratio en dat verantwoordelijk is om bewust informatie te verwerken. Dit breindeel heet de neocortex. Dit is ons meest recent ontwikkelde breindeel. Wanneer er minder bloed naar de neocortex gaat, betekent dit dat we sneller handelen en meteen tot actie overgaan. Deze reactie was erg handig in de tijd dat we nog moesten oppassen voor leeuwen en tijgers. Maar de bedreigingen die we nu tegenkomen hebben veel meer te maken met bijvoorbeeld gezichtsverlies, baanonzekerheid, verlies van je concurrentiepositie, et cetera. Met die bedreigingen in het achterhoofd, is het voor ‘overleving’ juist nodig om helder na te kunnen denken.
Het is bovendien voor ons brein moeilijk om onderscheid te maken tussen ‘echte’ ervaringen en irrationele gedachten (Hamburger & Bergsma, 2018; Dispenza, 2013). Bij veel negatieve gedachten blijft ons lichaam continue geactiveerd om met de bedreiging om te gaan. Daardoor krijgt ons lichaam geen mogelijkheid om te kalmeren en tot rust te komen, nadat de bedreiging geweken is. Omdat het herstel niet plaatsvindt, worden medewerkers minder wendbaar en weerbaar en kan langdurig ongelukkig werken leiden tot een burn-out of overspannenheid (Hamburger & Bergsma, 2018).
Het goede nieuws is dat het tegenovergestelde ook waar is. Wanneer we ons prettig voelen, is onze omgeving veilig, kunnen we rustig verkennen, op creatieve ideeën komen en productief werken. Dit kan leiden tot een positieve spiraal van hogere veerkracht, vitaliteit en bevlogenheid (Frederickson, 2013).
Salutogenese
In de inleiding beschreven we hoe de meest gangbare vitaliteitsinterventies een curatief of symptomatisch karakter hebben. Anders gezegd: wanneer er over vitaliteit wordt gesproken, denkt men al snel aan het verminderen van psychisch verzuim of het genezen van een bepaalde fysieke aandoening, bijvoorbeeld overgewicht. De salutogenetische theorie draait dit perspectief om. In plaats van het voorkomen van ‘ongezondheid’, richt de salutogenese zich op het bevorderen van gezondheid. Niet de curatieve interventies om ziekte te verhelpen, maar preventieve interventies om gezondheid te bevorderen komen centraal te staan (Antonovsky, 1979; Kastelein, 2019).
Stress richt enkel schade toe aan de gezondheid van een individu als de medewerker niet over de juiste middelen beschikt om stress te reguleren. Dit wordt bepaald door drie kenmerken. Ten eerste, de mate van bewustzijn en begrip van stressvolle situaties. Ten tweede, de aanwezigheid van hulpbronnen en vaardigheden om stressvolle situaties aan te pakken. En ten derde, de mate van zingeving die iemand ervaart in zijn of haar (werk)leven (Lindström & Eriksson, 2006; Kastelein, 2019). Deze drie kenmerken kunnen worden versterkt en getraind, om de stressregulatie te bevorderen (Kastelein, 2019). Dit leidt uiteindelijk tot een vitaler bestaan.
Effectieve investeringen in vitaliteit
Wij geloven in een integratieve blik op vitaliteit, waar niet alleen het biologische component mee wordt genomen (gezond eten, genoeg bewegen), maar ook aandacht is voor de psychologische en sociale component en bijhorende onderlinge interacties. Dit staat dan ook centraal bij de interventies die we uitvoeren voor organisaties.
Masterclasses
Bij YNNO bouwen wij aan een vitaal werkend Nederland en daarom verzorgen wij masterclasses waar HR-professionals aan deel kunnen nemen. Tijdens deze masterclasses gaan we onder andere dieper in op de wetenschap achter gedragsverandering, vitaliteit, duurzame inzetbaarheid en integrale meetbare strategieën voor verzuimreductie. Bent u geïnteresseerd om meer over dit onderwerp te weten en wilt u weten hoe u vitaliteit en duurzame inzetbaarheid een integraal onderdeel kan maken van uw organisatie?
Geef u dan op via https://ynno.expertisecentrumvitaliteit.nl/events
Deze blog is onderdeel van de whitepaper “Veranderingen te lijf met veerkrachtige en vitale medewerkers”. Bent u geïnteresseerd in de whitepaper (en bijhorende bronnen) of wilt u weten wat wij voor u kunnen betekenen? Neem dan contact op met Yvette Tietema via 06-13095830 / yvette.tietema@ynno.com of download de whitepaper door onderstaand formulier in te vullen.
